- ضدعفونی کردن یونیت دندانپزشکی
ضدعفونی کردن ابزارها و سطوح دستگاهها و زمین یکی از موارد مهم در مطب های دندانپزشکی است، که در آن عمل های جراحی دندان و . . . نیز انجام میشود، زیرا ضدعفونی و استریلیزاسیون یک عنصر مهم در پیشگیری از عفونت است. ضدعفونی کنندههای مورد استفاده در دندانپزشکی و جراحیهای دندان و فک و صورت شامل ترکیبات غیر آلی (پراکسید هیدروژن، کلریت سدیم-هیپوکلریت) و ترکیبات آلی (اتانول، ایزوپروپانول، پراستیک اسید، کلرهگزیدین) میباشد.
کنترل عفونت در آب یونیت دندانپزشکی
براي بهبود كیفیت آب يونیت دندانپزشكی چندين راه وجود دارد :
1- استفاده از سيستم مخزنی آب به همراه مواد شيميايی بهبود دهنده
2- استفاده از ميکرو فيلترهايی كه سر راه آبدر لوله ها كار گذاشته می شوند.
3- تركيبی از هر دو روش استفاده می شود.
4 – روش های ديگر مانند اسمز معکوس، پرتودهی
برای از بين بردن يا غيرفعال كردن بيوفيلم در لوله های آب يونيت بايد از ضدعفونی کننده های شيميايی استفاده كرد.
از روش های ديگری ميکرو ارگانيسم های موجود در آب را غيرفعال نموده يا از آب حذف نمايند؛
مانند فيلتراسيون، اسمز معکوس يا پرتو تابی با پرتو دهی فوق بنفش
برای كنترل بيوفيلم از سيستم ها تركيبی از روش های فوق به همراه استفاده از ضد عفونی كننده استفاده می كنند و اين نکته مهم است كه بدانيم ميکرو فيلترها اثری بر بيوفيلم موجود در لوله ها ندارند و لازم است كه همراه با آنها از مواد ضد عفونی كننده هم استفاده شود و اين مواد بايد:
1- با مواد ترميمی دندانپزشکی سازگار باشند.
2- حاوی مواد شيميايی سمی يا سرطانزا نباشند.
برای آن دسته از تجهيزات دندانپزشکی كه به شلنگهای آب يونيت وصل شده و وارد دهان بيمار می شوند (مانند هندپيس ها، اسکيلرهای اولتراسونيک و پوآر آب/هوا)، بايد پس از هر بيمار برای مدت حداقل چند ثانيه كار كنند تا آب موجود در لوله های آنها تخليه شود.
با اين كار موادی از بيمار كه ممکن است وارد توربين يا لوله های آب ياهوای يونيت شده باشند، به صورت فيزيکی تخليه می شوند.
بازبينی كيفيت آب يونيت دندانپزشکی را می توان به كمک كيت های تجاری موجود در بازار يا از طريق لابراتوارهای آزمايش آب، انجام داد.
در صورتيکه شيوع ناگهانی بيماريهايی با منشاء آبی يا وجود بيماری خاصی كه به درمان مقاوم هستند، مشاهده گرديد ميکرو ارگانيسم های خاصی مانند لژيونلا يا پسودوموناس را اندازه گيری می كنيم.
وقتی قرار است درمانهای جراحی دهان انجام شوند كه احتمال ورود ميکرو ارگانيسم های اندوژن و اگزوژن را به سيستم عروقی يا ساير نواحی استريل بدن (مانند استخوان يا بافت زير پوستی) افزايش می دهند و خطر بروز عفونت موضعی يا سيستميک را به همراه دارند، بايد از محلول های استريل (مانند سالين استريل يا آب استريل) به عنوان شستشو دهنده/خنک كننده استفاده كرد.
برای رساندن محلول استريل به محل جراحی بايد از تجهيزات مخصوص مانند هندپيس های جراحی و ايمپلنت و اسکيلرهای اولترا سونيکی استفاده كرد.
در صورتيکه دستور استفاده از آب جوشانده شده يک اعلان مربوط به سلامت عمومی است، آب سيستم شهری نبايد از راه يونيت دندانپزشکی، اسکيلرهای اولترا سونيک يا ساير تجهيزات دندانپزشکی وارد دهان بيمار گردد .
در سیستم آب یونیت، وسايل را از نظر اتصال شان به شلنگ های آب/ هوای يونيت به 2 گروه تقسيم می نماييم، زيرا روش تميز، ضدعفونی و استريل كردن آنها باهم تفاوت دارد:
1-وسايلی كه می توان آنها را از شلنگ آب/هوای يونيت جدا كرد.
برای اين وسايل، استفاده از ضدعفونی كننده های سطحی يا غوطه ور سازی آنها در محلول های ضد عفونی كننده روش های قابل قبولی نيستند.
سطح داخل هندپيس ها و وسايل توسط حرارت (اتوكلاو) استريل می شوند.
لازم به ذكر است گاز اتيلن اكسايد (EtO) نمی تواند سطح داخل هندپيس ها و وسايل را بخوبی استريل نمايد برای تميز و ضد عفونی كردن داخل هندپيس ها می توان هم به روش دستی و هم با استفاده از دستگاه های شوينده ضد عفونی كننده اقدام كرد.
بهتر است كه پس از پايان چرخه استريليزاسيون، وسايل از درون دستگاه استريل كننده خارج شوند.
وسايل در طول شب در دستگاه استريل كننده باقی نمانند. در اينصورت ،ركوردهای چاپ شده (دما، زمان وفشار صحيح) چک شود.
وسايل مرطوب را بايد مستقيماً پس از خروج از اتوكلاو استفاده كرد و اگر مقدور نيست كه بلافاصله مصرف شوند و بايد مثلاً برای جراحيهای كوچک دهانی (MOS-Minor Oral Surgery) نگهداری شوند، بايد بگذاريد در اتوكلاو بمانند تا خشک شوند، سپس در اتوكلاو را باز نماييد و با روش های آسپتيک، آنها را درون تری هايی بگذاريد كه از قبل استريل شده و در شان بسته می شود.
اگر تری دردار نداريد، وسايل را در تری استريل قرار داده و روی آنها را با شان استريل بپوشانيد و ظرف مدت حداكثر 1 ساعت استفاده نماييد.
برای استفاده بيش از سه ساعت، بايد اجازه دهيد تا آنها در اتوكلاو خشک شوند، سپس آنها را به يک جعبه ضد عفونی شده دردار منتقل كنيد و در آنرا محکم ببنديد تا هوا رد و بدل نشود.
اين وسايل بلافاصله پس از باز شدن در اتوكلاو، توسط باكتريهای موجود در هوا آلوده خواهند شد و وسايل خشک شده را می توان برای استفادهبعدی نگهداری كرد.
برای روش دستی روغنکاری قبل ازاستریلیزاسیون الزامی است:
كار اصلی دستگاه ها تميز و ضد عفونی كردن و روغنکاری نمودن داخل هندپيس هاست.
به خاطر داشته باشيد هندپيس ها يی كه توسط هر كدام از اين دو دستگاه و يا به روش دستی تميز و ضد عفونی می شوند، استريل نيستند و بايد توسط اتوكلاو استريل گردند.
در خصوص هندپيس فايبر اپتيک حتما بايد به دقت توسط گوش پاک كن پنبه ای آغشته به الکل ايزوپروپيل آلودگی زدائی شوند، زيرا وجود اين آلودگيها در هندپيس های فايبر اپتيک در حين استريليزاسيون حرارتی می توانند با نفوذ درون فيبرهای نوری باعث تخريب آنها شوند.
در مورد هندپيس های قابل اتوكلاو ابتدا بايد به شکل مناسبی بسته بندی شوند سپس آنها را در اتوكلاو (ترجيحاً اتوكلاوهای وكيوم دار) در دمای 118-115درجة سانتيگراد اتوكلاو كرده و تا زمان استفاده در بسته بندی خود نگهداشته تا استريل باقی بماند.
تميزكردن سطح بيرونی، معمولا به روش دستی (بوسيله برس) انجام می پذيرد و لازم است، از وسايل محافظت شخصی مانند ماسک، شيلد صورت يا عينک محافظ و روپوش استفاده كنيد.
قبل از جدا كردن هندپيس ها از كوپلينگ اجازه دهيد تا آنها به مدت حداقل چند ثانيه كار كنند تا آب باقيمانده در مجاری آنها به بيرون تخليه شود.
اينکار را در مجاورت يک ساكشن قوی انجام دهيد تا آئروسل های آلوده در محيط پخش نشوند.
به وسيله برس يا صابون گاز تميز آغشته به الکل61% يا الکل ايزوپروپيل سطح بيرونی را كاملاً پاک كرده (از روش غوطه ور محلولهای شيميايی يا دستگاه اولتراسونيک استفاده نشود) و پس از خشک شدن، روغنکاری (قبل، بعد، هم قبل و هم بعد از استريليزاسيون) بايد مطابق با دستورات كارخانه سازنده آنها انجام پذيرد.
2- وسايلی كه به شلنگ های آب و هوای يونيت متصل هستند و نمی توان آنها را جدا كرد عبارتند از نگهدارنده سر ساكشن، بدنه و نگهدارنده ساكشن هوايی، بدنة پوآر آب /هوا و كوپلينگ های توربين ها.
گرچه اين موارد مستقيما ًوارد حفره دهان بيمار نمی شوند، ولی می توانند در حين درمان های دندانپزشکی در معرض آلودگی بالقوه قرار بگيرند.
اين وسايل را بايد با روكش های يکبار مصرف پوشاند و پس از هر بيمار روكش های قبلی را دور اندخت و از روكش های جديد استفاده كرد.
اگر پس از در آوردن روكش های قبلی، روی اين وسايل آلودگی مشهودی ديده شد يا در حين تعويض روكش سهواً با دستهای آلوده تماس پيدا كردند، بايد آنها را با يک محلول ضد عفونی كننده بيمارستانی دارای اثر متوسط (توبركلوسيدال)، تميز و ضد عفونی كرد.
سپس روكش های جديد را روی آنها كشيد و برای بيمار بعدی آماده نمود. اگر هندپيسی قابل اتوكلاو نيست بايد با“روش سازشی” (شستن، ضد عفونی كردن، مرطوب نگهداشتن و آبکشی) تميز و ضد عفونی شود.
نکته حائز اهميت اين است كه اين روش دائمی نيست و فقط بايد تا زمانی ادامه يابد كه هندپيس های قابل اتوكلاو جايگزين هندپيس های فعلی شوند.
لازم است استريليزاسيون حرارتی همة وسايل دستی چندبار مصرف مثل پوآرآب/هوا ، اسکيلرهای اولترا سونيک، هندپيس ها و آنگل های پروفيلاكسی برای هر بيمار به صورت اجباری انجام پذيرد.
دستگاههايی كه آب وارد دهان می كنند، بايد در فواصل بين هر بيمار به مدت حداقل چند ثانيه كار كنند تا آب باقيمانده از درونشان تخليه شود.
برای جلوگيری از آلودگی احتمالی، اين عمل بايد در مجاورت يک ساكشن قوی انجام شود.
بیوپسی ها – نمونه هاي بافتی برداشته شده براي تشخیص ضايعات:
بايد از پوشش های محافظ شخصی مانند ماسک، دستکش، عينک محافظ/شيلد صورت و روپوش استفاده شود و سپس نمونه برداشته شده در محلول فرمالين11% يا محلول های مشابه ديگر قرار می گيرد و به لابراتوار ارسال می گردد هيچگاه نبايد سطح بيرونی ظرف حامل، آلوده گردد.
قالب ها وتری هاي قالب گیری:
قالب ها ممکن است با بزاق، خون و باكتريهای دهانی حتی پاتوژنهای تنفسی هم آلوده باشند، حتی اين ميکروارگانيسم ها می توانند، پس از ريختن قالب ها با گچ به درون يا روی مدل گچی منتقل شده و برای مدت 5 روز يا بيشتر زنده بمانند، لذا ضد عفونی كردن بوسيله محلول های سازگار با قالب ها و مدل های گچی به روش غوطه ور سازی ،چه در مطب و چه در لابراتوار، مرحلة مهمی برای كنترل عفونت محسوب می شود.
روش كار براي ضد عفونی كردن قالب ها:
- تمامی قالبها بايد قبل از ارسال به لابراتوار كاملاً تميز و ضد عفونی شوند.
- بهترين زمان برای اين کار، بلافاصله بعداز قالب گيری است تا خون، بزاق و آلودگي های روی قالب خشک نشده و عمل تميز و ضد عفونی كردن را با مشکل مواجه نکنند.
- همچنين هنگام كار بايد از وسايل محافظت شخصی استفاده شود.
در خصوص پلی اترها در اثر عمل غوطه ورسازی دچار تغييرات ابعادی و تغيير شکل می شوند، بنابراين اين قالب ها را بايد با محلول های حاوی” كلرين“اسپری كرد.
زيرا زمان لازم برای اعمال اثر ضد عفونی كنندگی اين محلول ها كوتاه و در حد چند دقيقه است.
پس از گذشت اين زمان بايد قالب ها را با آب شست و قالب های آلژيناتی را می توان در محلول رقيق ، وايتکس خانگی و فقط به مدت 11 دقيقه غوطه ور ساخت تا ضد عفونی شوند.
- بايد هر نوع قالبی را پس از عمل ضد عفونی كردن، به خوبی با آب شست تا اثرات محلول های ضد عفونی كننده از روی آنها كاملاً پاک شود.
تری هاي قالب گیري2 دسته اند:
1- تری های قالب گيری پلاستيکی كه يکبار مصرف هستند.
9- تری های قالب گيری فلزی كه چند بار مصرفند و به صورت دستی يا دستگاهی شستشو انجام می شود.
وسايل يكبارمصرف:
وسايلی هستند دور انداختنی، كه برای استفاده برای يک بيمار طراحی شده اند و استفاده كننده ملزم است پس از استفاده از آنها، آنها را دور بياندازد. چنين وسايلی را نمی توان تميز، ضد عفونی يا استريل كرده و مورد مصرف مجدد قرار داد و در صورت استفاده مجدد تخلف قانونی صورت پذيرفته است.
درحال حاضر اكثر لوازم دندانپزشکی به صورت يکبار مصرف در بازار موجودند و استريل هستند، از نظر قيمت هم به گونه ای هستند كه استفاده از آنها با توجه به كاهش خطر انتقال عفونت به صرفه است، زيرا تميز كردن كامل اين وسايل برای ضد عفونی كردن يا استريليزاسيون آنها غيرممکن يا بسيار مشکل است.
تميز كردن وسايل خاص مانند فرزها، نوار ماتريکس ها، ريمرها، فايل های اندودانتيک و بروچ ها به علت ساختار فيزيکی شان سخت است و به همين علت آنها را به عنوان وسايل يکبار مصرف طبقه بندی می كنيم.
كارخانة سازنده وسايل يکبار مصرف موظف است روی بسته بندی اين وسايل عبارت “يکبار مصرف “را درج كرده يا از علامت استاندارد آن يعنی علامت استفاده نمايد.
نكات حائز اهمیت:
- وسايل دندانپزشکی بحرانی قبل از هربار استفاده تميز شده و به كمک حرارت استريل گردند.
- وسايل دندانپزشکی نيمه بحرانی را قبل از هربار استفاده تميزشده و به كمک حرارت استريل گردند.
- اجازه داده شود تا بسته های وسايل در اتوكلاو خشک شوند سپس استفاده كردند تا آلوده نگردند.
- استفاده از وسايل مقاوم به حرارت توصيه می شود.
- وسايل بحرانی و نيمه بحرانی حساس به حرارت را به كمک مواد ضد عفونی كننده بيمارستانی قوی/استريل كننده مورد تأييد ادارة غذا و دارو يا روش های استريليزاسيون با حرارت كم (مانندگاز اتيلن اكسايد) استريل گردند.برای استفاده از ضد عفونی كننده ها/استريل كننده های قوی شيميايی از دستورات كارخانة سازندة اين مواد تبعيت گردند.
- وسايل يکبار مصرف مورد تأييد هستند، مشروط بر اينکه فقط برای يک بيمار استفاده شده و به درستی دور انداخته شوند.
- دقت شود از محلولهای استريل كننده/ضد عفونی كننده قوی شيميايی برای ضد عفونی كردن سطوح يا به عنوان محلول حدواسط در صورتی كه بعدًاً استريليزاسيون دارند استفاده نشود.
- اطمينان حاصل گردد كه وسايل غيربحرانی با پوشش های محافظ كاملاً پوشيده شده يا اگر آلوده شده اند، به كمک محلول ضد عفونی كننده بيمارستانی مورد تأييد سازمان غذا و دارو، پس از هربار استفاده، تميز و ضد عفونی می شوند. اگر اين وسايل آشکارا با خون آلوده شده اند، بايد بوسيلة يک محلول ضد عفونی كننده بيمارستانی دارای اثر متوسط (توبركلوسيدال)، ضد عفونی شوند.
- وسايل استريل شده را در نواحی شستن و تميز كردن وسايل آلوده نگهداری نگردند.
- هر نوع خون يا آلودگی مشهود قبل از عمل ضد عفونی كردن يا استريليزسيون، از روی وسايل پاک شود.
-از وسايل شوينده اتوماتيک (مانند شوينده های اولتراسونيک يا دستگاه های شوينده ضد عفونی كننده) برای حذف آلودگی ها استفاده شود تا كارآيی عمل شستشو بهبود يافته و احتمال آلوده شدن افراد با آلودگی ها كاهش يابد.
- از كنترل های عملی كاربردی استفاده گردد تا در هنگام شستشوی دستی وسايل خطر آسيب ناشی از وسايل تيز به حداقل برسد (مثلاً استفاده از برس های دسته بلند.)
- در هنگام شستشوی وسايل و آلودگی زدايی از آنها از دستکش های مقاوم خانگی /مقاوم به مواد شيميايی و سوراخ شدگی استفاده كنيد.
- در هنگام شستشوی وسايل از وسائل محافظت شخصی مناسب استفاده گردد.
- در هر بسته از يک نشانگر شيميايی داخلی استفاده شود. اگر نمی توان نشانگر را در درون بسته ديد، از يک نشانگر خارجی هم علاوه بر آن استفاده دارد.
- به صحت عمل شستشوی قبل از استريليزاسيون دقت گردد.
- از مخزن مناسب يا بسته بندی های متناسب با روش استريليزاسيون استفاده شود.
- برای جلوگيری از ايجاد آسيب های حرارتی و آلوده شدن وسايل، اجازه داده شود تا وسايل استريل شدة بسته بندی نشده در دستگاه استريل كننده كاملاً خشک و خنک شوند و بعداً آنها جا به جا شوند.
- می توان وسايل نيمه بحرانی و وسائل بحرانی را كه قرار است بلافاصله يا در عرض مدت كوتاهی پس از استريليزاسيون مصرف شوند، می توان به صورت بسته بندی نشده دستگاه قرارداد واستريل نمود، به شرطی كه با روشی كاملاً آسپتيک از دستگاه استريل كننده خارج شده و به محل استفاده شان حمل شوند.
- وسايل كاشتنی در دهان را به صورت بسته بندی نشده استريل نگردند.
- وسايل بحرانی را به صورت بسته بندی نشده نگهداری نگردند.
مانیتوركردن استريلیزاسیون در مراكز دندانپزشكی:
- برای اطمينان يافتن از اثربخشی عمل استريليزاسيون، با توجه به دستورات كارخانه سازنده، از مانيتور كننده های مکانيکال، شيميايی و بيولوژيکی برای هر حجم بار استفاده گردد.
- وسايل / بسته ها را به درستی و غير متراكم در دستگاه استريل كننده قرار داده شوند تا جلوی نفوذ عامل استريل كننده گرفته نشود و داخل هر بسته يک نشانگر شيميايی قرار داده شود.
- اگر نشانگرهای مکانيکال يا شيميايی نشان دهند كه استريليزاسيون كامل نيست، از وسايل بسته بندی شده ای كه در آن چرخه استريل شده اند استفاده نگردد.
_حداقل هفته ای يکبار اتوكلاو را به كمک يک نشانگر بيولوژيک و نمونه كنترل آن تست شود يعنی نشانگر و كنترل بايد از يک سری ساخت باشند.
- برای هر وسيلة كاشتنی، هربار كه استريل می گردد، از يک نشانگر بيولوژيک استفاده شود. هرجا كه ممکن است، قبل از استفاده از اين وسايل، نتيجة تست تعيين گردد.
