انواع پسماند دندانپزشکی

انواع پسماند دندانپزشکی

پسماندهای دندانپزشکی به دو گروه کلی تقسیم می شود:

* پسماند عادي( non – regulated):

پسماندهاي قابل دفع در سطل زباله معمولی هستند کـه حـدود 97 درصـد پسماند های دندانپزشکی شامل می شود. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• محصولات پنبه ای آغشته به مایعات دهان
• دستکش، ماسک، گان و گاز مصرف شده
• پوشاننده هاي پلاستیکی و یکبار مصرف سطوح
• وسایل یکبار مصرف پلاستیکی غیرتیز مانند: آینۀ معاینه، بزاق کش پلاستیکی، سرساکش قوی پلاستیکی ،سرسرنگ آب و هوا

جای پنبه استیل

* پسماند خطرناک ( regulated):

حدود 3 درصد پسماندهاي دندانپزشکی را شامل می شود که خـود بـه دو نـوع قابل تقسیم است:

• این نوع پسماند قابل نگهداری و دفع مانند پسماند خانگی نیست و لازم اسـت طبـق دستورالعمل خاصی با آن برخورد شود. این پسماند باید در یک کیسه زبالۀ مقاوم بـه نشـت (leak resistant) قـرار داده شود و هنگام خارج شدن از مطب براي پرهیز از آلودگی سطح خـارجی در کیسـه زبالـۀ دوم ضـخیم قـرار داده شود.

انواع پسماند دندانپزشکی

• پسماند تیز sharp regulated 

• خطرناكترین نوع پسماند مطب دندانپزشکی است  که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
  • سوزن تزریق، سوزن سرنگ شست و شو، سوزن بخیه، سوزن های وریدي استفاده شده، کارتریج شکسته
  • تیغ بیستوري
  • سیم و لیگاتورهای ارتودنسی و جراحی
  • فایل و ریمر، فرز
  • وسایل شکسته

  توصیه می گردد که این وسایل پس از اتمام کار در ظروف ایمن جمع آوري گردد.

• ظرف ایمن ظرفی است که بتوان به آسانی درب آن را مهر و موم کرد، و داراي دیواره هاي ظرف نفوذ ناپذیر بـه مایعـات و مقـاوم بـه سـوراخ شدن (puncture resistant) باشد. ظرف ایمن پس از پر شدن سه چهارم  ظرفیت، توسط دستگاه اتوکلاو اسـتریل و سپس دفع می شود.
• انواع اندیکاتورهای استریلیزاسیون

• براي استریل کردن با دستگاه اتوکلاو انجام اقدامات زیر الزامی است:

  • استریل کردن پیش از پرشدن کامل ظرف (حداکثر سه چهارم ظرف) انجام شود.
  • هواکش (vent) ظرف باز گذاشته شود.
  • ظرف مخصوص به صورت عمودی در دستگاه اتوکلاو قرار داده شود.
  • مدت زمان فعال اتوکلاو شامل 40 تا 60 دقیقه (دو سیکل اتوکلاو) است.
  • هواکش ظرف پس از خنک شدن بسته شود.

  دفع خون و سایر مایعات بدن – انواع پسماند دندانپزشکی

  دفع خون و سایر مایعات بدن(پسماند regulated) به دو صورت انجام می شود:

  در مقادیر کم که از طریق فاضلاب و با وسایل حفاظت شخصی مانند دستکش، عینک و ماسک انجام می شود.

• این مسیر باید روزانه ضدعفونی شود. خوشبختانه، میکروارگانیسمها و ویروسهاي موجـود در محـیط فاضـلاب مـدت طـولانی زنده نمی مانند و از طریق فاضلاب منتقل نمی شوند. در مقادیر زیاد به کمک محفظه هاي بهداشتی(septic tanks) انجام می شود.
• توصیۀ متخصصان در مطب دندانپزشکی این است که در صورت استفاده از ساکشن شیشه ای متحرک، در ابتـدا مقـداری محلول ضدعفونی کننده  داخل شیشه ریخته شود سپس محتواي شیشۀ ساکشن بدون پاشیده شـدن بـه اطـراف در فاضـلاب ریخته شود.

اندیکاتور تشخیص ذرات خون باقی­مانده بر سطوح بعد از پاک­ سازی و شستشو – هموتست – هموچک 

• دندان خارج شده 

  دندان خارج شده (چه به صورت یک تکه و چه با جراحی بـه صـورت قطعـه قطعـه شـده) جـزء پسـماند خطرنـاک یـا regulated در نظر گرفته می شود و به شرطی که حاوي آمالگام نباشد، می تواند در ظرف مخصوص مشـابه وسـایل تیز قرار گیرد.

  زیرا قرار دادن دندان حاوي آمالگام در دستگاه اتوکلاو سبب تولید بخار مضر جیوه می شود.

• 

• روشهاي استریل کردن دندانهایی که براي آموزش در دانشکده دندانپزشکی ارائه می شود:

  1. اگر حاوي آمالگام باشند، پس از بیرون آوردن آمالگام در دستگاه اتوکلاو قرار داده می شوند که تأثیري بر کیفیـت کار آموزشی نخواهد داشت .
  2. اگر حاوی آمالگام نباشد، دندان به مدت دو هفته در محلول فرمالین 10 درصد یا به مدت 30 دقیقه در محلـول خـالص گلوتارآلدئیـد قـرار داده       می شود. توجه شود استریل کردن با استفاده از حرارت خشک توصیه نمی شود .

  روش ضد عفونی کردن دندان: 

• در مواردی که بیمار اصرار به همراه داشتن دنـدان دارد ایـن اقـدام طبـق دسـتورالعمل CDC (سال 2003) ممانعتی ندارد. دندان به مدت 10 دقیقه در محلول هیپوکلریت خالص غوطـه ور شـده و سـپس داخل گاز استریل تحویل بیمار داده می شود. (به دلیل وجود خون و واکنش بیمار، توصیه       نمی شود.) انواع پسماند دندانپزشکی

بافتهاي برداشته شده و نمونه های بیوپسی:

• بافتهای برداشته شده و نمونه های بیوپسی، مشابه دندان خارج شده جزء پسماند خطرناک غیر تیز یا non- sharp regulated و به عبارت دیگر پسماند پاتولوژیک در نظر گرفته می شود.
  

  وسایل یکبار مصرف

  وسایل یکبار مصرف معمولاً از جنس پلاستیک ساخته شده اند و معمولاً تحمل حرارت را ندارند. حتی در صورت تحمل به هیچ وجه نباید دوباره استریل شوند.

مزیت استفاده از این وسایل، کنترل انتقال آلودگی از یک بیمار به بیمـار دیگـر است، ولی از نقطه نظر هزینه و محیط زیست (تولید پسماند بیشتر) معایبی نیز دارند. ضدعفونی کننده دست

برخی از وسایل یکبار مصرف عبارتند از:

سوزن تزریق، کارتریج بیحسی موضعی، سرسرنگ آب و هوا، سرساکشـن پلاستیکی بزاق کش، تری قالبگیری، هندپیس با سرعت بالا و پایین، دسته و تیغ بیستوری، برخی فرزهـا، ماسـک، گـان ،کلاه، دستکش و سرساکشن قوي پلاستیکی، تیغ بیستوري، سوزن، فایل و ریمر، فرز و انواع سیم را باید به عنوان پسماند تیز در نظر گرفت. انواع پسماند دندانپزشکی

پسماند سمی  (toxic waste)

علاوه بر دو نوع پسماند پزشکی بیان شده، نوع دیگري از پسماند تحت عنـوان سـمی وجـود دارد کـه بـراي کارکنـان پزشکی و محیط زیست مضر است (Biohazard).

پسماند سمی ارتباط مستقیمی با کنترل عفونت ندارد، اما در مطـب دندانپزشکی از اهمیت فراوانی برخوردار است.

ابزار جراحی

نمونه هایی این پسماند عبارتنـد از:

• حلـول ثبـوت مصـرف شـده یـا نشده، محلول ظهور مصرف نشده، فیلم رادیوگرافی، ورقۀ سربی داخل فیلم، جیوه، آمالگام و محلولهای ضدعفونی.

مواد شیمیایی مضر در دندانپزشکی

در آمریکا بیش از 650،000 ماده شیمیایی مضر مصرف می شود. تماس با این مواد می تواند اثرات سوئی بـر دسـتگاه عصبی، کلیه ها، دستگاه قلب و عروق و تنفس بگذارد و باعث نارسایی عضـو و بـروز سـرطان شـود. بـه همـین دلیـل ،استفاده از وسایل حفاظت شخصی (دستکش، ماسک، عینک و رسپیراتور) و توجه به دفع این مواد از نظر محیط زیست اهمیت ویژه ای دارد. موارد مهم به این شرح خلاصه شده است:

جیوه  (Mercury) انواع پسماند دندانپزشکی

اگر جیوه در محلی ریخته شود، لازم است:

• عبور و مرور از محل انجام نشود تا از پراکنده شدن آن جلوگیري شود.
• از وسایل حفاظت شخصی (ماسک، عینک و دستکش) استفاده شود. با توجه به اینکه جیوه می تواند در لاتکس نفـوذ کند، ترجیحاً از دستکش وینیل استفاده شود.
• با اسفنج جاذب، جیوة محل پاک شود. در این حالت، مقداری از جیوه جذب اسفنج می شـود و مقـداري در سـطح آن باقی میماند که با مالیدن اسفنج پودر داخل آن جیوه بیشتري را جذب می کند.
• این عمل آنقدر تکرار شود تا محل کاملا پاک شود.
• اسفنج مورد استفاده براي بازیافت در ظروف مخصوص کاملاً مهر و موم شده نگهداری شود. انواع پسماند دندانپزشکی

بقایاي آمالگام  (Amalgam scrap) در دندانپزشکی

آلیاژ آمالگام حاوی 43 تا50 درصد جیوه است. از این رو، مطب دندانپزشکی یکی از مهـمتـرین منـابع تخلیـۀ جیـوه در محیط زیست است. بخار آمالگام هنگام تنفس وارد خون شده و توسط گلبولهاي قرمز و پلاسما انتقال می یابد.

مقادیر بالاي جیوه که توسط بدن جذب شده، می تواند به کلیه ها و مغز آسیب بزند.  جای آبسلانگ یا چیتل

توصیه هـاي لازم بـراي کـاهش صـدمات شخصی (کارکنان و محیط زیست) به صورت خلاصه عبارتند از:

1. Chair side traps ذرات آمالگام در کاسه یا کراشوار یونیت یا فیلترهـاي مرکـزي ( central  pump filtersvacuum) جمع آوری می شود و سپس این ذرات در ظروف ایمن بسته بندي شده و براي بازیافت تحویـل داده می شود.
2. در برخی موارد، کارکنان دندانپزشکی مقادیر کم بقایاي آمالگام را درون ماده ثبوت قرار می دهنـد. اگرچـه ایـن محلول می تواند سبب حل جیوه آمالگام شود، اما خود این محلول به عنوان پسماند خطرناک حاوي جیوه در نظر گرفته می شود. به همین دلیل، پس از بازیافت نقـره، محلـول بـاقی مانـده، جیـوه دارد و تخلیـۀ آن در فاضـلاب معمولاً خطرناك است. توصیه می شود که بقایای آمالگام در هیچ محلولی قرار داده نشود و تنها براي بازیافت در ظروف محکم بسته بندي شود. انواع پسماند دندانپزشکی
3. حرارت دادن آمالگام (خشک و مرطوب) به دلیل ورود بخارات جیوه به هوا اکیدا ممنوع است.

4. طبق نظرFDA مقدار کم آمالگام و بخارات جیوه ناشی از آن براي افراد بالاي 6 سال بـه اسـتثنای زنـان بـاردار و مادران شیرده، خطری ندارد. توضیح آنکه میزان معمول جیوه در آب آشامیدنی بین 0.001 تا 0.003 میلیگرم در لیتر است. در کارکنان دندانپزشکی، میزان حد مجاز جیوه در خون و ادرار به ترتیب برابر با  5 و 20 نانوگرم در میلی لیتر می باشد. در مطالعات اخیر، مصرف فیلتر مخصوص در یونیتهاي دندانپزشکی سبب ایجـاد تفـاوت معناداري در میزان جیوة آب خروجی گزارش شده است .

کپسول آمالگام

کپسول مصرف شده آمالگام نباید در پسماند معمولی ریخته شود. بلکه باید در ظروف “در بسته” نگهـداري و همـراه بقایاي آمالگام، مشابه مورد قبل، جمع آوری و برای بازیافت تحویل داده شود. انواع پسماند دندانپزشکی

ورقۀ سربی داخل فیلم رادیوگرافی

ورقۀ سربی داخل فیلم رادیوگرافی براي بازیافت باید در ظروف مخصوص جمع آوری شود.

محلول ثبوت(fixer)

محلول ثبوت حاوي 3000 تا 5000 ppm نقره است. نقره ماده ای بسـیار سـمی اسـت و مقـادیر بـالاتر از ppm 5 بـه عنوان پسماند خطرناک در نظر گرفته میشود. نقره ی مصرف شده یا نشده باید براي بازیافت در ظروف مخصـوص جمع آوری شود.

 محلول ظهور  (developer)

محلول ظهور مصرف نشده حاوي مادة سمی هیدروکوئینون  (Hydroquinone) اسـت. بنـابراین، نبایـد در فاضـلاب معمولی ریخته شود و لازم است مطابق مایع ثبوت با آن رفتار شود اما محلول ظهـور مصـرف شـده را مـی تـوان در فاضلاب تخلیه کرد .

محلول فرمالین

محلول فرمالین 10 درصد (ترکیبی از فرمالدهید، متانول و آب) به عنوان تثبیت کننده بافت بـه کـار مـی رود. انواع پسماند دندانپزشکی

مقـادیر مجاز آن برابر با استنشاق میزان  0.75 ppm به مدت 8 ساعت است. این ماده تحریک کننده چشم، بینی، دهان، حلـق و پوست است و در غلظت های بالا عوارضی مانند سردرد و بروز سرطان گزارش شده است.

غلظت بـالاي 20 درصـد به عنوان عامل خطر تلقی می شود، ولی غلظتهای کمتر اگرچه سمی است، اما از نقطه نظر کلینیکـی خطرنـاك تلقـی         نمی شود. بازیافت مقادیر بالاي فرمالین، به روش تقطیر و فیلتراسیون انجام می شود.

در مقادیر کم چنانچه در سیستم فاضلاب تخلیه میشود، لازم است که براي کاهش سمیت و بیاثر کردن فرمـالین از Aldex (خنثـی کننـده آلدئیـدها مانند فرمالین، فرمالدئید و گلوتارآلدئید) استفاده شود. انواع پسماند دندانپزشکی