ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
مواد ضدعفونی کننده مصرفی در دندانپزشکی :
ترکیبات آلدئید(فرمالدئید و گلوتارآلدئید)
فرمالدئید:
- در دندانپزشکی، به علت خصوصیاتی مانند بوی تند، زننـده و تحریـک کننـده مخـاط بـدن از جملـه مخاط تنفسی و پوست به جز موارد خاص کاربرد چندانی ندارد. فرمالدئید بخاراتی از خود آزاد می کنـد کـه سـبب تحریک مخاط تنفسی، ایجاد جهش ژن، سـرطانزایـی و مسـمومیت کبـدی مـی شـود. در صـورت لـزوم، مصـرف فرمالدئید به صورت قرص(1 تا 3 ppm ) توصیه می شود.
- سازمان هاي بهداشتی حد مجاز مواجهه با این آلدئید را کمتر از یک دهم ppm تعیین کرده اند. غلظت هاي بالاتر در هـوا موجـب سـوزش چشـم، آسـیب بـه غشـاءهاي مخاطی، سردرد، سوزش ناي، و مشکل تنفسی می شود.
- بخار فرمالدئید توسط FDA براي مصـرف در موسسـات بزشکی ارائه سلامت تایید نشده است. در صورت اجبار به مصرف حدود 10 عدد قرص براي تقریبا یک لیتـر فضـا به مدت حداقل 15 تا 24 ساعت در ظرف کاملا مهر و موم شده به نحوي که خطر نفـوذ بـه هـواي استنشـاقی را نداشته باشد توصیه می شود.
گلوتارآلدئید :
- گلوتاآلدئید جـزء ضـدعفونی کننـده هـاي قـوی محسـوب مـی شـود کـه بـه نـدرت بـرای ضدعفونی کردن وسایل حساس به حرارت مورد استفاده قرار می گیرد. این محلول محرک و سـمی اسـت و بـراي ضدعفونی کردن لوازم و اثاثیه و کف دیوارها مناسب نیست. در این موارد، اسـتفاده از محلـول ضـدعفونی کننـدة متوسط یا پایین مانند ترکیبات حاوي کلرین و آلومینیـوم چهـارظرفیتی توصـیه مـی شـود.
ایـن محلـول بـا پدیـده الکیلاسیون موجب مرگ میکروارگانیسمها می شود. محلول 2 درصد طی 10 دقیقه یا بیشتر به عنـوان ضـدعفونی کننده متوسط و طی حدود 10 ساعت به عنوان ضدعفونی کننده قوي در نظر گرفته می شود که به اشـتباه برخـی به آن cold sterilization می گویند.
با توجه به عدم وجود ارزیابی بیولوژیک، سمبت محلول نـوع قـوي و زمـان زیاد براي تأثیر، تنها در موارد نادر (وسایل حساس به حرارت) کاربرد دارد. اسـتفاده از اتـوکلاو بـه عنـوان روشـی آسانتر، سریعتر و مطمئنتر توصیه می شود.
یکی از مواد ضدعفونی کننده مصرفی در دندانپزشکی محصول High P می باشد.
ترکیبات کلرین(هیپوکلریت سدیم)
ترکیبات کلرین از دسته ضدعفونی کننده با قدرت بینابینی هستند که با رقت 0.1 تا 0.01 براي ضد عفونی سطوح بـه کار می روند. سدیم هیپوکلریت، همان ماده سفیدکنندة خانگی (bleach) بـا غلظـت 25/5 درصـد اسـت. محلـول 0.5 درصد با رقت مناسب 1 به ازاي 9 قسمت آب سرد (ppm 5000) یک محلـول ضـدعفونی مناسـب اسـت کـه پایـدار نیست و باید به صورت روزانه تهیه شود.
برای مؤثر بودن باید به مدت حداقل 10 دقیقه و به روش spray و دستمال کشی در محل باقی بماند. لازم به ذکر است که قدرت آن در صورت وجود مواد ارگانیـک کـاهش مـی یابـد. بـراي رقیق کردن باید از آب سرد استفاده کرد. آب گرم موجب تجزیه هیپوکلریت سدیم و بی اثر کردن آن می شود.
این ترکیب با پدیده اکسیداسیون موجب از بین رفتن میکروارگانیسمها می شود، در برابر ویروس هپاتیت مؤثر اسـت و در رفع آلودگیهاي بیمارستانی بسیار مصرف دارد. از این ماده براي ضدعفونی کـردن آب خـوراکی، آب اسـتخر و سـطوح بیجـان هـم اسـتفاده مـیشـود.
محلول سفیدکننده خانگی می تواند به خشکی پوست و تحریک مخاط و چشم و ریه منجر شود، برای لوازم فلزي به ویژه آلومینیوم اثر خورندگی (corrosive) دارد.
رنگ لباسهاي پارچـه ای را تغییـر مـی دهـد. از ترکیـب آن بـا سـایر مـواد شیمیایی خانگی مانند پاك کننده هاي توالت، ضدجرم و محصولات حاوی اسید یا آمونیوم باید پرهیز شـود و در هنگـام مصرف، پوشیدن دستکش، ماسک، عینک و لباس حفاظتی ضروری است.
یدوفر (بتادین)
در گذشته ترکیب الکل و اپودین تحت نام تنتور ید(محلول لوگول) به عنوان محلولی مؤثر بر اغلب میکروارگانیسمهـا ،حتی TB و اسپور استفاده می شد. ولی به علت معایبی مانند آلرژيزایی، امروزه از محلول بتادین 10 درصد به عنـوان دیسینفکتانت (ضدعفونی) و آنتی سپتیک استفاده می شود. ید در این محلول به شکل کمپلکس وجود دارد و به همین دلیل حساسیت کمتری ایجاد می کند.
مکانیسم عمل آن شامل ترکیب یـد بـا پـروتئین هـای سـلولی(iodination) و ایجـاد نمـکهـای پروتئینی است. چون ید در آب غیرمحلول است، براي تثبیت ید، از دترژنتهاي غیریونی استفاده شده و ید به تـدریج آزاد می شود.
بتادین به دو صورت سبز (10 درصد) و قهوه ای یا اسکراب حـاوي دترژانـت(7.5 درصـد) در دسـترس است که براي اسکراب ناحیه جراحی استفاده می شود. براي ضدعفونی کردن سطوح ، می توان با رقـت (نسـبت 1 به 212 قسمت) به صورت اسپری مصرف شود و حداقل 10 دقیقه در تماس با سـطوح بـاقی بمانـد. البتـه، مـی توانـد موجب تغییر رنگ برخی سطوح مانند وینیل، پلاستیک و لاستیک شود.
براي ضدعفونی کردن وسایل بتـادین 1 درصـد در مدت زمان 30 دقیقه یا بیشتر به عنوان ضدعفونی کننده متوسط عمل می کند.
موارد عدم تجویز یا تجویز با احتیاط براي یدوفرها عبارتند از:
- آلرژي
- بیماريهاي تیروئید، مانند: هیپوتیروئیدیسم درمان نشده، تیروئید هاشیموتو و گواتر آندمیک یا ندولار
- تداخل با تشخیص بیماريهای تیروئید با استفاده از ید رادیواکتیو
- احتمال بروز هیپوتیروئیدیسم در نوزادانی که مادرشان پیش از تولد بتادین مصرف کرده است.
- (dermatitis herpetiformis)درماتیت هرپتیک
- بارداری و شیردهی
- اطفال
ترکیبات آمونیوم چهارظرفیتی
ترکیبات آمونیوم چهارظرفیتی بدون الکـل جـزء ضـدعفونی کننـدههـاي ضـعیف طبقـه بنـدي مـی شـوند و تنهـا بـراي ضدعفونی کردن سطوح به کار می روند. ترکیب آمونیوم چهار ظرفیتی همـراه بـا الکـل جـزء ضـدعفونی کننـده هـاي متوسط محسوب می شوند.
نوع ساده ترکیبـات آمونیـوم چهـارظرفیتی(زفیران Zephiran) طیـف ضـدمیکروبی مشـابه الکـل دارد و عمـدتاً بـر ارگانیسمهاي گرم مثبت و برخی گرم منفی ها مؤثر است، ولی روي اسپورها، باسیل سل و ویروسها (از جمله هپاتیـت B) مؤثر نیست.
به همین دلیل در دستۀ ضدعفونی کنندههاي بیمارستانی قرار نمی گیرد. مکانیسم عمل آن شـامل اثـر بر جدار میکروبی در اثر افزایش نفوذپذیري آن و خروج یونهاي فسفر و نیتـروژن اسـت. زفیـران موجـب دنـاتوره کردن پروتئین داخل سلولی هم میشود.
ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی همـراه بـا الکـل روي باسـیل سـل مـؤثر هسـتند و در دسـتۀ ضـدعفونی کننـدههـاي بیمارستانی و متوسط قرار می گیرند. از ترکیب آمونیوم چهارتائی هم به عنوان دیسینفکتانت disinfectant، هم به عنوان آنتیسپتیک Antiseptic استفاده می شود.
ترکیبات فنلی
فنل اولین ضدعفونی کننده ای بود که در بیمارستان به کار رفت، اما بعداً مشخص شد که روی پوست و مغز اسـتخوان اثر سمی دارد. ترکیبات فنلی یا سنتتیک آن با توجه به رفع عوارض جانبی ساخته شد، ولی به هرحال ایـن ترکیبـات نیـز براي نسوج زنده سمی هستند. اسپری آن به عنوان ماده ضدعفونی کننده متوسط با اثر کشنده روي باسیل سل توسط EPA تأیید شده است. ترکیبات فنلی حاوي مقدار زیاد الکل هستند و برای ضدعفونی کردن سطوح، اثاثیه، دیوار و کف می تواند مصرف شود؛ به شرطی که آن سطح از قبل با مواد محلول در آب شسته شده باشند.
الکل
الکل اتیلیک و الکل ایزوپروپیل از قدیم به عنوان ضدعفونی کننده استفاده شده اسـت امـا ADA ، EPA و CDC الکـل را براي ضدعفونی کردن سطوح توصیه نمی کنند. الکل به صورت ترکیب با سایر محلولهاي ضدعفونی مصرف می شود.
الکل به عنوان دیسینفکتانت و آنتیسپتیک بینابینی کاربرد دارد. الکل براي مؤثر بودن باید حداقل 10 دقیقه در تماس با آنها باشد. ولی از آنجا که به سرعت تبخیر می شود، این هدف به زحمت به دست میآید. الکل به ویژه بر باکتري گرم مثبت و باسیل سل مؤثر است. ولی روي اسپورها بیتأثیر است. مکانیسم آن شامل اثر بر میکروارگانیسم با عمـل دنـاتوره کـردن پـروتئین و حـل چربـی اسـت.
بـا مصـرف الکـل 50 تـا 70درصـد بـا دهیدراتاسـیون اولیـه بـر پروتئینهاي میکروارگانیسم اثر می گذارد. در ضمن، غوطه ور کردن وسایل در آن(به ویژه فولادي) موجب خراب شـدن آنها می شود. البته اثر خوردگی یا corrosive الکل ایزوپروپیل کمتر از الکل اتیلیک است. الکل ماده ضعیفی براي پـاک کردن سطوح است. بنابراین، اصولاً به عنوان ماده تنها براي پاک کردن سطوح توصیه نمی شود ..
در تزریقات وریدي و عضلانی، اغلب از الکل براي ضدعفونی کردن پوست اسـتفاده مـی شـود. ولـی ضـدعفونی کـردن پوست با محلول بتادین طی یک تا دو دقیقه توصیه می شود. در صورت ضدعفونی توسط الکل، ترجیحاً نوع 50 تـا 70 درصد استفاده شود که موثرتر از غلظت خالص است.
هیدروژن پراکساید(آب اکسیژنه)
پراکسید هیدروژن با آزاد کردن رادیکـالهـاي هیدروکسـیل و تجمـع آنیـونهـاي حاصـل، بـر قسـمتهـاي مختلـف میکروارگانیسمها همانند چربی و DNA به دو صورت بر نسـج اثـر مـی گـذارد؛ اثـر ضـدمیکروبی و دبریـدمان(پاک کنندگی). این ماده با غلظت 6 درصد و طی 6 ساعت به عنوان ماده استریل کننده در نظر گرفته می شود. اخیراً نـوع تثبیت شده آن براي ضدعفونی کـردن سـطوح سـاخته شـده اسـت. در جراحـی از آب اکسـیژنۀ 3 درصـد بـه عنـوان
دبریـدمان زخــم و آنتیسپتیک و همچنین بند آوردن خونریزي استفاده می شود.
خلاصه
انواع و اقسام محلولهای ضدعفونی در بازار وجود دارد. دندانپزشک لازم است در خرید آنها به اسـتاندارد لازم توجه بنماید (CDC ،EPA ،ADA و یا استانداردهاي داخلی) و به تبلیغ ماده قانع نشود.
محلول ضدعفونی کننده قوي مانند گلوتارآلدئید را نباید براي ضدعفونی کردن وسایل جهت استفاده مجدد به کـار برد.
این سخن چهار دلیل علمی دارد: 1- براي بافتها سمی است و وسـایل آغشـته بـه گلوتارآلدئیـد بایـد قبـل از استفاده شسته شوند .
ارزیابی کیفی بیولوژیک مناسبی براي آن وجود ندارد .
به زمان طولانی نیـاز اسـت کـه اصولاً عملی نیست.
اکثر وسایل با حرارت مرطوب اتوکلاو قابل استریل کردن هستند که هم مطمئنتر اسـت و هم زمان کمتري لازم دارد (برای وسایل حساس بـه حـرارت، حـرارت c◦116 و فشـار PSI 10 و مـدت 60 دقیقـه توصیه شود که به حرارت دستکش معروف است).
ضدعفونی کردن وسایل فقط و فقـط بایـد منحصـر بـه وسـایل حساس به حرارت باشد. دندانپزشک باید هنگام خرید وسایل مانند هندپیس به نوشتۀ همـراه در ارتبـاط بـا روش استیریلیزاسیون پیشنهادي کارحانۀ سازنده توجه کند.
محلول ضدعفونی که خاصیت ضد باسیل سل دارند، با نام ضدعفونی کننده بیمارستانی(hospital disinfectant) شناخته می شوند.
هنگام استفاده از محلول ضدعفونی کننده، استفاده از وسـایل حفاظـت شخصـی (دسـتکش، عینـک، ماسـک و لبـاس محافظ) ضروری است.
قـــــدرت اغلـــــب محلـــــولهـــــاي ضـــــدعفونی در مجـــــاورت مـــــواد ارگانیـــــک کـــــاهش می یابند و به همین دلیل پاكسازی قبلی ضروری است.
در مورد وسایل با تکنولوژی پیشرفته که در مطب ممکن است موجود باشد (نمونه کامپیوتر، کیبورد ،CAM ،CAD، سنسور رادیوگرافی دیجیتال، دوربینهاي معمول، دیجیتال و ویدئو) باید توجه داشـت کـه بـراي پرهیـز از انتقـال عفونت اولاً باید پس از رعایت بهداشت دست با آنها تماس پیدا کرد.
اگر وسیله قابـل ضـدعفونی کـردن نباشـد ،لازم است با پلاستیک پوشانده شود. مواردي مانند کیبورد با اسپري مواد ضدعفونی صدمه نمی بینند.
سنسـورهاي رادیوگرافی دیجیتال معمولاً با پلاستیک پوشانده میشوند. اما اگر آلوده شـدند، از روش spray, wipe, spray استفاده می شود.
از محلول ضدعفونی در دندانپزشکی براي ضدعفونی کردن سطوح و اثاثه که قابل پوشاندن نیستند، استفاده مـی شود.
عمدتاً از مواد با قدرت متوسط استفاده می شود. رایجترین، در دسترس ترین و ارزانترین ماده ای که توصیه می شود، ترکیبات کلرین و یا همین مایعات سفید کننده خـانگی اسـت کـه بـا غلظـت 1/10 (1 قسـمت کلـرین + 9 قسمت آب) بسیار مفید است.
برای ضدعفونی کردن ابزارهای دندانپزشکی می توانید از محلول های ضدعفونی کننده ابزار و سطوح استفاده کنید.
ضدعفونی کننده های ابزار مانند دکتر برنا اینسترومد، دکتر برنا جی تی ای ، ضدعفونی کننده سطوح دکتر برنا فست. ضدعفونی کننده پراستیک اسیدی استریلانت پراناسید پرا اس
آماده سازی ابزار دندانپزشکی:
در صورتی که تجهیزات پزشکی آلوده به باکتری باشند، یک منبع احتمالی عفونت در انسان ها به شمار می روند. اپراتور نیاز به تعریف دستورالعمل های کاری دارد که شرح مفصلی از وظایف فردی به طور کامل در آن نوشته شده باشد. داده های فردی در این مرکز باید در تدوین دستورالعمل های کاری مورد توجه قرار بگیرد. دستورالعمل های کاری باید رویکرد تعریف و انجام الزامات را به طور کامل تعریف کند.
ضدعفونی سطح بالا پراستیک اسیدی
الزامات مورد نیاز برای محدوده کار و تجهیزات:
برای برآورده شدن الزامات ایمنی شغلی، لازم است فضاهای بازفرآوری فضای کافی برای پرسنل فراهم کنند تا پردازش ابزارها را بدون قرار دادن سلامت و ایمنی خود در معرض خطر به انجام رسانند.
میزان فضای مورد نیاز به ابزارآلات مورد نیاز و حجم ابزارهایی که باید مورد استفاده قرار گیرند، بستگی دارد. سطوح باید صاف، قابل شستشو و در صورت لزوم، دارای لولاهای آب بندی شده و مقاوم در برابر مواد ضدعفونی کننده و شوینده می باشد.
سطوح لوازم و اقلام مورد نیاز باید تا حد امکان صاف و به راحتی قابل تمیز و ضدعفونی کردن باشد؛ مخصوصا در مناطقی که با دست تماس پیدا می کنند. کف اتاق باید به شکل مایع سفت، عاری از لولا یا شامل لولاهای مهر و موم شده بوده و به آسانی قابل تمیز و ضدعفونی کردن باشد.
ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
لازم است اطمینان حاصل شود که انتقال میکروارگانیسم ها و ذرات از منطقه غیرتمیز که در آن تمیز و ضدعفونی کردن لوازم انجام می شود به منطقه تمیز که در آن، ابزار ضدعفونی شده بررسی شده، در صورت لزوم تعویض و نگهداری می شوند، بسته بندی شده و برای استریلیزاسیون آماده می شوند-کاهش یابد.
یک میز ایده آل در دندانپزشکی باید شرایط زیر را داشته باشد:
♦ سطوح آن باید هموار، قابل شستشو، مقاوم در برابر مواد ضدعفونی کننده و شوینده باشند.
♦ سطح لوازم و ابزار مورد نیاز باید تا حد امکان هموار و به راحتی قابل تمیز و ضدعفونی کردن باشد.
♦ کف اتاق باید به شکل مایع سفت، عاری از لولا یا شامل لولاهای مهر و موم شده بوده و به آسانی قابل تمیز و ضدعفونی کردن باشد.
ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
مراحل تمیز و ضدعفونی کردن تجهیزات دندان پزشکی: ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
آبکشی
آبکشی با آب سالم و ایمن از نظر میکروبیولوژی انجام می شود تا از زدایش بقایای ضدعفونی کننده اطمینان حاصل شود. تمام قسمت های داخلی و خارجی را بشویید. در صورت امکان، قطعات متحرک را پیش از فرآیند شستشو از جای خود خارج نمایید. برای شستشو می توانید از محصولات شوینده و آنزیماتیک استفاده کنید.
حذف خاک و آلودگی با استفاده از مواد شوینده مناسب و لوازم جانبی تمیزسازی نظیر برس.
- تمیزسازی تحت جت های آبی پرقدرت انجام نشود.
- برس زدن تنها زیر سطح مایعات انجام شود.
- ضدعفونی کردن با محصولات ضدعفونی کننده:
ابزارها را بعد از اینکه ماده ضدعفونی آماده شد در مایع ضدعفونی کننده غوطه ور سازید و زمانی که در دستورالعمل ذکر شده است را رعایت کنید. و سپس آبکشی کنید.
ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
خشک کردن:
خشک کردن بلافاصله پس از آبکشی نهایی صورت می گیرد. ابتدا باید آب به طور کامل از سطوح زدوده می شود. تمام سطوح را با استفاده از کمپرس هوای پزشکی و یا حوله تمیز بدون پرز که عاری از میکروب باشد، خشک نمایید.
نگهداری و تعمیرات:
استفاده از محصولات نگهدارنده نظیر روغن های روان کننده در لولاها، سطوح کشویی یا شیارها باید به صورت هدفمند انجام شود. مقدار مازاد از مواد نگهدارنده می تواند با استفاده از یک پارچه از روی سطوح زدوده شود.
ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
مستندات و آزادسازی:
تمامی فعالیت های مربوط به تمیز و ضدعفونی کردن سطوح باید مستند باشد.
آزادسازی تجهیزات پزشکی پس از تکمیل مراحل و مستندسازی پروسه ضدعفونی کردن انجام می پذیرد.
بسته به موارد مصرف تجهیزات پزشکی، پروسه ضدعفونی می تواند مراحل بیشتری را شامل شود.
وظایف کاری: بررسی عملکرد، بسته بندی، استریلیزاسیون، لیبل زنی.
اپراتور نیازمند تعریف دستورالعمل هایی است که توضیحات مفصل و سرشار از جزئیاتی در هر یک از مراحل ارائه کند. تمام داده های فردی در مرحله تبیین دستورالعمل کاری باید مورد توجه قرار گیرند. دستورالعمل های کاری باید در حین نام بردن از وسایل مورد نیاز، رویکرد دقیق را نیز تشریح کند.
ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
استریلیزاسیون در دندانپزشکی:
خشک کردن(پارچه های بدون پرز، مقدار و کیفیت هوای فشرده مورد استفاده و جعبه خشک کردن).
ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
حمام ضدعفونی و دوز مؤثر: ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
دوز مؤثر: استفاده از دوز دقیق مواد پاک کننده و ضدعفونی کننده برای ضدعفونی مؤثر ضروریست. ابزاری که برای اندازه گیری دوز دقیق به کار می روند شامل فنجان های اندازه گیری، پمپ های دستی یا ماشین آلات دوز اتوماتیک غیر متمرکز می باشند.
حمام ضدعفونی: روش ضدعفونی نیازمند کاربرد حوضچه های دارای درپوش با سبدی در داخل آن می باشد. لازم است در این موارد، لیبل گذاری به درستی انجام شود. اگر محلول حداقل یک بار در هر روز کاری تعویض گردد، ظروف باید به صورت مکانیکی و به طور کامل با یک ضدعفونی کننده سطوح تمیز و ضدعفونی شوند. ضدعفونی باید به گونه ای انجام شود که سازگاری میان مواد مؤثره ضدعفونی کننده با سطوح و ابزار برقرار باشد.
اگر یک نوع آماده سازی مشابه برای روش های تمیزسازی و ضدعفونی بدون استریلیزاسیون بعدی، مورد استفاده قرار گیرد؛ محلول های مجزایی باید در هر مرحله به کار رود. تمیزسازی باید همراه با یک شستشوی میانی بعدی انجام شود.
ضدعفونی ابزار در دندانپزشکی
