دستورالعمل جایگزینی و منسوخ شدن فرمالین (فرمالدئید) در مراکز درمانی
فرمالین، که به طور عمده به عنوان یک ضدعفونی‌کننده و تثبیت‌کننده در مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به دلیل خطرات سلامتی و زیست‌محیطی بالا به تدریج در حال حذف است.
این ماده به دلیل خواص سرطان‌زایی و آسیب‌های جدی که به انسان‌ها و محیط زیست وارد می‌آورد، دیگر به عنوان گزینه‌ای ایمن در مراکز درمانی پذیرفته نمی‌شود.
در این مقاله به بررسی دلایل منسوخ شدن فرمالین، دستورالعمل‌های جایگزینی آن و اقدامات ضروری برای حذف این ماده خطرناک از محیط‌های درمانی خواهیم پرداخت.
🔴 دلایل اصلی منسوخ شدن فرمالین
فرمالین (فرمالدئید) به دلیل خصوصیات خطرناک خود برای سلامت انسان و محیط زیست، به تدریج از روند ضدعفونی و نگهداری در مراکز درمانی کنار گذاشته می‌شود. در زیر، دلایل اصلی این تصمیم بررسی می‌شوند.
۱. سمیت بالا و خطرات سلامتی
فرمالین یک ماده بسیار سمی است که می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت انسان داشته باشد.
این ماده جزء مواد سرطان‌زای گروه ۱ (طبق طبقه‌بندی IARC) است، یعنی ثابت شده که باعث بروز سرطان در انسان‌ها می‌شود.
همچنین، تماس مستقیم با فرمالین می‌تواند به تحریک شدید چشم، پوست و سیستم تنفسی منجر شود. در نتیجه، کارکنان پزشکی که به طور مداوم با این ماده در تماس هستند، در معرض خطر ابتلا به مشکلات تنفسی مانند آسم و نیز درماتیت (التهاب پوست) قرار دارند.
خطر دیگر این ماده، افزایش احتمال بروز سرطان نازوفارنکس (نوعی سرطان گلو) در کسانی است که با آن در تماس مداوم هستند.
| مقاله |
۲. مشکلات زیست‌محیطی
فرمالین، در صورت تخلیه به فاضلاب و خاک، می‌تواند مشکلات زیست‌محیطی جدی ایجاد کند. این ماده در اکوسیستم باقی می‌ماند و می‌تواند به آب‌های زیرزمینی و خاک نفوذ کرده و باعث آلودگی آنها شود.
تجمع این ماده در محیط طبیعی می‌تواند برای موجودات زنده تهدیدی جدی باشد، بنابراین استفاده از فرمالین در مراکز درمانی باید به حداقل برسد تا خطرات زیست‌محیطی کاهش یابد.
دستورالعمل جایگزینی و منسوخ شدن فرمالین (فرمالدئید) در مراکز درمانی
۳. جایگزین‌های مؤثرتر و ایمن‌تر
خوشبختانه، در دنیای امروز، جایگزین‌های مؤثرتر و ایمن‌تری برای فرمالین وجود دارند که می‌توانند به همان اندازه به ضدعفونی و تثبیت نمونه‌ها کمک کنند، اما بدون ایجاد خطرات برای سلامت انسان و محیط زیست. این جایگزین‌ها سریع‌تر، بی‌خطرتر و سازگار با محیط زیست هستند.
Δ دستورالعمل جایگزینی فرمالین (طبق وزارت بهداشت ایران و WHO)
بر اساس دستورالعمل‌های جدید وزارت بهداشت ایران و سازمان جهانی بهداشت (WHO)، استفاده از فرمالین به تدریج در حال حذف است و جایگزین‌های جدید و ایمن‌تر برای ضدعفونی و نگهداری نمونه‌ها معرفی شده‌اند. در این بخش به معرفی این جایگزین‌ها خواهیم پرداخت.
۱. جایگزین‌های توصیه‌شده برای ضدعفونی سطوح و تجهیزات
✅ گلوتارآلدئید
گلوتارآلدئید یکی از جایگزین‌های مناسب برای فرمالین است. این ماده برای ضدعفونی کردن اندوسکوپ‌ها و تجهیزات جراحی استفاده می‌شود و زمان تماس کوتاهی (۱۵ تا ۲۰ دقیقه) نیاز دارد. علاوه بر این، گلوتارآلدئید پس از استفاده هیچ‌گونه باقیمانده سمی از خود باقی نمی‌گذارد.
| محلول گلوتارآلدئیدی |
✅ هیدروژن پراکسید پلاسما (H₂O₂ Plasma)
این ماده به‌ویژه برای ضدعفونی وسایل حساس به حرارت مانند الکترودها استفاده می‌شود. هیدروژن پراکسید پلاسما به عنوان یک جایگزین بی‌خطر و مؤثر برای فرمالین شناخته می‌شود و قادر است به سرعت و بدون آسیب به تجهیزات، آنها را ضدعفونی کند.
✅ اتانول ۷۰% یا ایزوپروپانول
اتانول ۷۰% یا ایزوپروپانول برای ضدعفونی سطوح غیرحساس مانند میزها، دستگیره‌ها و دیگر وسایل استفاده می‌شود. این مواد برای از بین بردن میکروب‌ها و باکتری‌ها مؤثر هستند و هیچ‌گونه آثار منفی بر سلامت انسان ندارند.
| محلول دارای اتانول | ضدعفونی کننده دست دکتر برنا هندراب Dr.Borna Handrub |
۲. جایگزین‌های فرمالین در نگهداری نمونه‌های پاتولوژی
✅ تثبیت‌کننده‌های غیرفرمالینی
برای نگهداری نمونه‌های پاتولوژی، از تثبیت‌کننده‌های غیرفرمالینی مانند Glyoxal یا Alcohol-Based Fixatives استفاده می‌شود. این مواد می‌توانند به‌طور مؤثر نمونه‌ها را تثبیت کنند و در عین حال خطرات فرمالین را نداشته باشند.
⚠️ اقدامات ضروری برای حذف فرمالین
برای حذف ایمن فرمالین از مراکز درمانی و جایگزینی آن با مواد بی‌خطرتر، اقدامات زیر ضروری است:
جمع‌آوری موجودی فرمالین و تحویل آن به شرکت‌های مجاز امحای مواد خطرناک. این کار باید به‌دقت و مطابق با دستورالعمل‌های ایمنی انجام شود تا هیچ گونه آلودگی یا خطرات زیست‌محیطی به وجود نیاید.
آموزش پرسنل درباره خطرات فرمالین و روش‌های جایگزین. کارکنان باید با خطرات فرمالین و روش‌های ایمن جایگزین آن آشنا شوند تا در برابر آسیب‌ها محافظت شوند.
نصب برچسب هشدار روی ظروف باقیمانده فرمالین و ذخیره آن در محیط‌هایی با تهویه مناسب. این کار کمک می‌کند تا از خطرات احتمالی ناشی از تماس با این ماده جلوگیری شود.
دستورالعمل جایگزینی و منسوخ شدن فرمالین (فرمالدئید) در مراکز درمانی
🔵 مستندات قانونی منسوخ شدن فرمالین
منسوخ شدن فرمالین در مراکز درمانی تحت تأثیر بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های مختلف قرار دارد. برخی از این مستندات عبارتند از:
بخشنامه وزارت بهداشت ایران (۱۴۰۱) که به حذف تدریجی فرمالین تأکید دارد.
راهنمای WHO 2023 که روش‌های جایگزینی مواد ضدعفونی را معرفی کرده است.
استاندارد ISO 14937 که برای روش‌های استریلیزاسیون جدید و ایمن تدوین شده است.
| دانلود کتاب |
📌 توصیه نهایی:
در صورت مواجهه با هرگونه مقاومت در برابر حذف فرمالین، توصیه می‌شود که از کمیته کنترل عفونت بیمارستان درخواست پشتیبانی کنید. این کمیته می‌تواند راهکارهایی مؤثر برای اجرای این دستورالعمل‌ها و ایجاد محیطی ایمن‌تر برای کارکنان و بیماران پیشنهاد دهد.
نتیجه‌گیری
با توجه به خطرات فراوان فرمالین برای سلامت انسان و محیط زیست، حذف آن از مراکز درمانی و استفاده از جایگزین‌های ایمن‌تر امری ضروری است. جایگزین‌هایی همچون گلوتارآلدئید، هیدروژن پراکسید پلاسما و تثبیت‌کننده‌های غیرفرمالینی می‌توانند نقش مهمی در تضمین سلامت پرسنل و بیماران ایفا کنند. پیروی از دستورالعمل‌های وزارت بهداشت و WHO و انجام اقدامات لازم برای حذف این ماده خطرناک از مراکز درمانی، گامی بزرگ در جهت حفظ سلامت عمومی و حفظ محیط زیست است.
| مطلب بیشتر برای مطالعه دستورالعمل جایگزینی و منسوخ شدن فرمالین (فرمالدئید) در مراکز درمانی |
Formaldehyde
Formaldehyde is a gas that is dissolved in water to form the compound formalin. Formalin is the saturated solution of formaldehyde in water. A 100% formalin solution is equivalent to 37%–40% formaldehyde. In dialysis, a 4% formaldehyde (11% formalin) concentration is used. Concentrations lower than 4% formaldehyde do not kill Mycobacterium chelonae in water adequately. The formaldehyde gas is irritating to the eyes and has an offensive odor. Gloves must always be worn when handling formaldehyde to prevent dermatitis and allergic sensitivities. The room must be well ventilated. Any splashing must be minimized. A face shield gives total protection to the face. Minimally, eye protection (goggles) must be worn when handling formaldehyde Formaldehyde has no cleaning properties. Formaldehyde denatures protein and fixes most cellular debris. Therefore, before its use, the fluid pathway requires water rinsing and use of another chemical substance to remove any existing cellular debris and deposits. The fluid pathway of the fluid- delivery machines is filled with formaldehyde after cleaning to destroy any and all microorganisms. Generally, the formaldehyde is left in the machine overnight for effective contact time Sensitive residual testing is now available. Indicator test strips are now on the market to test for residual formaldehyde to a sensitivity of 1.0 ppm. The same principles apply to this cold sterilant as described for peracetic acid. In the past, safety tests for formaldehyde called for the use of Schiff reagent. Schiff reagent will test to 5 ppm. The newer indicator test strips are more sensitive There have been several outbreaks of feed water being contaminated with residual formaldehyde, which led to a number of dialysis patients on single patient machines becoming seriously ill with shock, coma, and semilethal consequences |
