آیا دستگاه فور منسوخ شده است؟ بررسی کاربردها و جایگاه امروزی فور (آون) در آزمایشگاه
دستگاه فور (Hot Air Oven) که با نام آون خشک نیز شناخته می‌شود، یکی از تجهیزات سنتی و پرکاربرد در آزمایشگاه‌های میکروبی، پزشکی و صنعتی است.
اما در سال‌های اخیر، با ورود فناوری‌های جدید مانند اتوکلاوهای بخار و دستگاه‌های پیشرفته سترون‌سازی، این سؤال مطرح می‌شود که آیا فور هنوز جایگاهی در آزمایشگاه‌های مدرن دارد یا منسوخ شده است؟
فور: منسوخ نشده، اما محدود شده
پاسخ کوتاه برای سوال {آیا دستگاه فور منسوخ شده است؟} این است: خیر، دستگاه فور منسوخ نشده است، اما دامنه استفاده از آن محدودتر شده است. دستگاه فور هنوز در بسیاری از آزمایشگاه‌ها برای استریل‌سازی ابزارهای فلزی و شیشه‌ای مقاوم به حرارت، خشک‌کردن ظروف آزمایشگاهی، و انجام آزمایش‌های خاص در دمای بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چرا برخی تصور می‌کنند فور منسوخ شده است ؟
زمان طولانی‌تر برای استریل‌سازی نسبت به اتوکلاو – – فور:۱۶۰°C به مدت ۲ ساعت (برای اقلام فلزی).
– اتوکلاو: ۱۲۱°C به مدت ۱۵-۲۰ دقیقه (بازدهی بالاتر).عدم مناسب بودن برای مواد حساس به حرارت یا دارای رطوبت
- عدم توانایی در استریل کردن پارچه، پلاستیک و لوازم حساس به حرارت خشک، فور فقط برای فلزات، شیشه و پودرها مناسب است.
- خطر آسیب به ابزارهای حساس، حرارت خشک ممکن است باعث کدر شدن شیشه یا شکنندگی برخی فلزات شود.
توسعه دستگاه‌هایی با کنترل دقیق‌تر دما و فشار
با این حال، در شرایطی که سترون‌سازی خشک و بدون رطوبت مورد نیاز است، فور همچنان انتخابی کارآمد محسوب می‌شود.- جایگزینی با روش‌های پیشرفته‌تر
– اتوکلاو (برای بیشتر اقلام).
– پلاسمای گاز (H₂O₂) و اتیلن اکساید (EtO) (برای تجهیزات حساس به حرارت).
چه جایگزین‌هایی برای فور وجود دارد؟
اتوکلاو بخار (برای استریل‌سازی سریع‌تر با بخار تحت فشار)
پلاسما استریلیزرها (برای تجهیزات حساس به دما)
استریلیزاسیون شیمیایی یا UV در موارد خاص
🟢 مواردی که هنوز از فور استفاده می‌شود:
✅ استریل لوازم فلزی بدون روغن (مثل پیچ‌های جراحی، اسکالپل).
✅ پودرها و مواد روغنی (که با اتوکلاو خراب می‌شوند).
✅ شیشه‌آلات آزمایشگاهی (در صورت عدم دسترسی به اتوکلاو).
⚠️ هشدارهای مهم
❌هرگز از فور برای استریل گاز، دستکش یا پلاستیک استفاده نکنید (آسیب می‌بینند).
❌ دمای فور باید کالیبره شود (کنترل دما با اندیکاتورهای حرارتی).
-فور هنوز در برخی مراکز (مثل دندانپزشکی یا آزمایشگاه‌ها) کاربرد دارد، اما به‌عنوان روش اصلی منسوخ شده است.
– اتوکلاو و پلاسما گاز جایگزین‌های بهتری هستند.
جمع‌بندی، آیا دستگاه فور منسوخ شده است؟
دستگاه فور هنوز هم در بسیاری از آزمایشگاه‌ها و مراکز صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌ویژه در مواقعی که استریل‌سازی خشک با دمای بالا لازم است. بنابراین، اگرچه برخی کاربردهای آن با فناوری‌های جدید جایگزین شده، اما منسوخ‌شدن کامل فور هنوز واقعیت ندارد.
مقایسه دستگاه فور (Hot Air Oven) و اتوکلاو (Autoclave)
| ویژگی‌ها | دستگاه فور (آون خشک) | اتوکلاو (Autoclave) |
|---|---|---|
| روش استریل‌سازی | حرارت خشک (هوای گرم) | بخار تحت فشار |
| دمای معمول عملکرد | 160 تا 250 درجه سانتیگراد | 121 تا 134 درجه سانتیگراد |
| مدت زمان استریل‌سازی | 1 تا 2 ساعت (بسته به دما) | 15 تا 30 دقیقه |
| مناسب برای | ابزار فلزی، شیشه‌ای، مواد مقاوم به حرارت | پارچه، مایعات، ابزار حساس به حرارت خشک |
| غیرمناسب برای | مواد حساس به دما، مایعات، مواد پلاستیکی | وسایل حساس به رطوبت یا فشار |
| نوع سترون‌سازی | خشک و بدون رطوبت | مرطوب و تحت فشار |
| امکان نفوذ به ساختارهای پیچیده | کم (هوای خشک کمتر نفوذ می‌کند) | بالا (بخار به راحتی نفوذ می‌کند) |
| مصرف انرژی | نسبتاً بیشتر به دلیل دمای بالاتر | کمتر در مدت زمان کوتاه‌تر |
| نگهداری و هزینه‌ها | ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر | نیاز به سرویس‌های تخصصی و هزینه بیشتر |
| کاربردهای رایج | خشک‌کردن شیشه‌جات، استریل ابزار جراحی فلزی | استریل تجهیزات پزشکی، مایعات، محیط‌های کشت |
دستگاه فور یا آون(Oven) دستگاهی است که با استفاده از حرارت برای استریل کردن تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی و یا خشک کردن ظروف شیشه ای به کار می رود.
دستگاه های فور بر اساس نوع، توانایی ایجاد حرارت تا دمای 350 درجه سانتیگراد و حتی در مواردی بالاتر را دارند.
برای استریل تجهیزات فلزی معمولا از دمای 140 تا 160 درجه سانتیگراد برای مدت زمان حدود 2 ساعت استفاده می شود.
فور بر اساس حجم محفظه داخلی که وسایل داخل آن قرار می گیرند، در حجم های مختلف مانند ۲۷ لیتری، ۴۰ لیتری و … تولید می شوند. جنس محفظه داخلی معمولا از فولاد زنگ نزن و مقاوم به حرارت است و سنسور دما در این محل قرار دارد. برای تولید حرارت در فور از المنت های حرارتی استفاده می شود که داخل غلاف سرامیک نسوز قرار می گیرند و دمای آنها قابل کنترل است.
برای جلوگیری از گرم شدن محفظه بیرونی فور که معمولا از جنس آلومینیوم یا فولاد است، از عایق های حرارتی بین محفظه بیرونی و داخلی استفاده می شود.
آیا دستگاه فور منسوخ شده است؟
بسته به نوع دستگاه فور، امکان نمایش دمای داخل و تغییر آن نیز ممکن است فراهم باشد که این امر با استفاده از دما سنج دیجیتال یا
جیوه ای و یا برد الکتریکی حساس به حرارت صورت می گیرد.
حرارت تولید شده در دستگاه فور از نوع گرمای خشک است بنابراین از زنگ زدگی و کند شدن تجهیزات ممانعت می کند.
نکته مهمی که در استفاده از دستگاه فور باید به آن توجه داشت این است که این دستگاه نباید برای استریل کردن وسایلی که امکان اشتعال و شعله وری دارند مانند انواع گان ها استفاده شود.
برای استریل کردن چنین تجهیزاتی از دستگاه اتوکلاو استفاده می شود که با کمک بخار آب و فشار بالا تجهیزات را استریل می کند.
آیا دستگاه فور منسوخ شده است؟
