امحای پسماندهای بیولوژیکی
دفع پسماندهای بیولوژیکی: اصول، انواع و روش‌های ایمن
پسماندهای بیولوژیکی (پزشکی و آزمایشگاهی) از مراکز درمانی، بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها و کلینیک‌ها تولید می‌شوند.
این نوع زباله‌ها در صورت دفع غیراصولی، خطرات جدی برای سلامت عمومی و محیط زیست به همراه دارند. مدیریت صحیح و علمی این پسماندها یک ضرورت حیاتی در حوزه بهداشت و درمان است.
| خرید ضدعفونی کننده های بیمارستانی |
انواع پسماندهای بیولوژیکی
پسماندهای بیولوژیکی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند:
پسماندهای عفونی: شامل گازهای آغشته به خون، پانسمان، ترشحات بدنی و غیره.
پسماندهای تیز و برنده: سوزن، تیغ جراحی، سرنگ و شیشه‌های شکسته آلوده.
پسماندهای شیمیایی: شامل محلول‌های ضدعفونی‌کننده، مواد شیمیایی آزمایشگاهی.
پسماندهای پاتولوژیک: بخش‌هایی از بدن، بافت‌ها، اندام‌ها و خون آلوده.
پسماندهای دارویی: داروهای منقضی شده یا استفاده نشده، مواد سیتوتوکسیک و داروهای شیمی‌درمانی.
روش‌های دفع ایمن – امحای پسماندهای بیولوژیکی
برای کاهش خطرات ناشی از پسماندهای بیولوژیکی، روش‌های زیر استفاده می‌شوند:
سوزاندن (Incineration)
سوزاندن در دمای بالا به منظور نابودی کامل عوامل عفونی.اتوکلاو (Autoclaving)
استریلیزاسیون با بخار تحت فشار برای غیرفعال‌سازی میکروارگانیسم‌ها.ضدعفونی شیمیایی
استفاده از مواد شیمیایی برای غیرفعال‌سازی زباله‌ها قبل از دفع.دفن بهداشتی
دفن کنترل‌شده در محل‌های مشخص برای زباله‌های خاص.
کد رنگی برای جداسازی پسماندها
استفاده از کیسه‌ها و ظروف رنگی استاندارد برای تفکیک پسماندها اهمیت زیادی دارد:
قرمز: برای پسماندهای عفونی و خطرناک
زرد: برای پسماندهای پاتولوژیک و دارویی
آبی: برای ابزارهای تیز و برنده
مشکی: برای زباله‌های عمومی غیرعفونی
اهمیت آموزش و نظارت – امحای پسماندهای بیولوژیکی
تمامی کارکنان مراکز درمانی باید آموزش‌های لازم در زمینه تفکیک و دفع صحیح پسماندهای بیولوژیکی را دریافت کنند. همچنین وجود نظارت مستمر توسط مسئولین بهداشت محیط، از بروز آلودگی و انتقال بیماری جلوگیری می‌کند.
دستورالعمل امحای ویال‌های بیولوژیک (بیولوژیکال ایندیکاتورها) در سیستم مدیریت پسماند بیمارستانی
🔴 آیا ویال بیولوژیک جزو پسماندهای عفونی محسوب می‌شود؟
بله، ویال‌های بیولوژیک استفاده‌شده (حاوی اسپور باکتری) جزو پسماندهای عفونی طبقه‌بندی می‌شوند و باید مطابق دستورالعمل امحای زباله‌های عفونی دفع شوند.
🔵 دلایل طبقه‌بندی به عنوان پسماند عفونی
1.محتوای بالقوه خطرناک:
– حاوی اسپور باکتری (مثل Geobacillus stearothermophilus برای اتوکلاو یا Bacillus atrophaeus برای اتیلن اکساید).
– حتی اگر تست Pass شده باشد، ممکن است بقایای اسپور در ویال وجود داشته باشد.
| اندیکاتور بیولوژیک اتوکلاو – ویال بیولوژیک |
2. طبق دستورالعمل‌های بین‌المللی و ملی:
سازمان جهانی بهداشت (WHO) و EPA ویال‌های بیولوژیک را در گروه پسماندهای میکروبیولوژیک قرار می‌دهند.
دستورالعمل وزارت بهداشت ایران (مبحث مدیریت پسماندهای بیمارستانی) نیز این موارد را عفونی می‌داند.
🟢 روش صحیح امحای ویال‌های بیولوژیک
۱. ضدعفونی قبل از دفع (در صورت امکان)
اتوکلاو کردن ویال‌ها:
– اگر ویال برای تست اتوکلاو استفاده شده، می‌توان آن را دوباره اتوکلاو کرد (۱۲۱°C به مدت ۳۰ دقیقه) تا اسپورها غیرفعال شوند.
| اندیکاتور کلاس 6 بخار – اندیکاتور شیمیایی اتوکلاو دارای 1000 عدد اندیکاتور |
استفاده از مواد شیمیایی:
– غوطه‌وری در هیپوکلریت سدیم ۱% به مدت ۳۰ دقیقه.
۲. بسته‌بندی و دفع نهایی
کیف زرد عفونی: ویال‌ها را در کیسه مخصوص زباله‌های عفونی قرار دهید.
تحویل به شرکت‌های مجاز امحا: مطابق قانون مدیریت پسماند ایران، پسماندهای عفونی باید توسط شرکت‌های مجاز معدوم شوند.
امحای پسماندهای بیولوژیکی
⚠️ هشدارهای مهم
از رها کردن ویال‌ها در سطل زباله معمولی خودداری کنید.
ویال‌های شکسته شده را با احتیاط جمع‌آوری کنید (استفاده از دستکش و ماسک).
برچسب‌گذاری: در صورت وجود برچسب‌های حاوی اطلاعات حساس (مثل شماره سریال)، آن‌ها را قبل از دفع جدا کنید.
امحای پسماندهای بیولوژیکی
🔷 منابع قانونی ایران
دستورالعمل مدیریت پسماندهای بیمارستانی (وزارت بهداشت، ۱۴۰۲)
آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند (مصوب مجلس شورای اسلامی)
Biological Waste is also commonly referred to as Special Medical Waste or Pathological Waste
This type of waste is considered potentially contaminated with infectious agents, human, animal tissues, body fluids, or sharps. Examples include microbiological cultures, clinical specimens (urine, feces, blood, etc.), all human and anatomical waste, all animal carcasses except those containing radioactive materials, contaminated animal bedding, and all sharps not contaminated with radioactive materials
In order to keep a clean and safe environment, EHS disposes of Biological Waste following federal, state, and local regulations
مدیریت پسماندهای بیولوژیکی: مسئولیت مشترک ما در برابر سلامت و محیط زیست
پسماندهای بیولوژیکی – موادی که حاوی یا آلوده به عوامل زیستی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها یا سایر میکروارگانیسم‌های خطرناک هستند – در صورتی که به درستی جمع‌آوری، ذخیره و امحاء نشوند، می‌توانند تهدیدی جدی برای سلامت انسان و محیط‌زیست باشند.
این نوع زباله‌ها معمولاً از مراکز درمانی، آزمایشگاه‌ها، واحدهای تحقیقاتی و آموزشی تولید می‌شوند و نیازمند فرآیندهای تخصصی برای دفع ایمن هستند.
در دانشگاه مریلند، مانند بسیاری از مراکز علمی پیشرفته، مدیریت پسماندهای بیولوژیکی طبق دستورالعمل‌هایی دقیق و با همکاری تمامی کارکنان و پژوهشگران انجام می‌شود.
در این مقاله با اصول و مراحل کلیدی مدیریت این نوع زباله‌ها آشنا می‌شویم.
پسماند بیولوژیکی چیست؟
پسماندهای بیولوژیکی شامل مواد زیر هستند:
مواد عفونی یا آلوده به عوامل بیماری‌زا؛ نمونه‌های حیوانی یا انسانی که دارای باکتری، ویروس، قارچ یا انگل باشند؛
وسایل آلوده مانند دستکش‌ها، لوله‌ها، ظروف کشت سلولی، پتری دیش‌ها و سرنگ‌های بدون سوزن؛
ضایعات ناشی از فرآیندهای تحقیقاتی که شامل DNA نوترکیب یا عوامل ژنتیکی خطرناک‌اند.
چرا مدیریت صحیح پسماندهای بیولوژیکی اهمیت دارد؟
مدیریت نادرست این نوع پسماندها می‌تواند به موارد زیر منجر شود:
انتقال بیماری به کارکنان، بیماران یا افراد جامعه؛
آلودگی منابع آب و خاک در صورت نشت زباله‌های عفونی؛
ایجاد جریمه‌های قانونی برای نهادهایی که مقررات را رعایت نمی‌کنند؛
از دست رفتن اعتبار علمی و اخلاقی مراکز آموزشی یا پژوهشی.
مراحل مدیریت ایمن پسماندهای بیولوژیکی
1. شناسایی و دسته‌بندی
اولین قدم، شناسایی نوع زباله است. آیا این ماده آلوده به عامل بیماری‌زاست؟ آیا خطر ژنتیکی دارد؟ در این مرحله تعیین می‌شود که زباله در گروه «بیولوژیکی» قرار می‌گیرد یا خیر.
2. جمع‌آوری اولیه زباله‌های بیولوژیکی باید بلافاصله در کیسه‌های مقاوم به نشتی، معمولاً به رنگ قرمز، جمع‌آوری شوند. ظروف جمع‌آوری باید دارای برچسب مشخص و درب‌دار باشند. وسایل تیز باید در ظروف مقاوم و غیرقابل سوراخ شدن قرار گیرند.
3. ذخیره موقت این زباله‌ها نباید در محل‌های عمومی یا فضاهای باز رها شوند. ذخیره‌سازی موقت باید در یخچال‌های خاص یا اتاق‌های مجاز با دسترسی محدود انجام شود تا از پخش آلودگی جلوگیری شود.
4. امحا و ضدعفونی در بسیاری از مراکز، از روش اتوکلاو (استریلیزاسیون با بخار تحت فشار) برای نابودی عوامل زیستی استفاده می‌شود.
برخی مواد که قابلیت اتوکلاو شدن ندارند، باید توسط پیمانکاران مجاز به روش‌هایی مانند سوزاندن یا دفن بهداشتی نابود شوند.
نکاتی که نباید فراموش کنید هرگز پسماندهای بیولوژیکی را در سطل زباله عمومی یا فاضلاب نریزید.
ظروف جمع‌آوری زباله باید همیشه درب‌دار و دارای برچسب «Biohazard» باشند.
آموزش کارکنان و پژوهشگران در خصوص خطرات پسماندهای زیستی و نحوه مدیریت آن‌ها ضروری است.
در صورت نشت یا ریختن تصادفی زباله بیولوژیکی، باید فوراً بر اساس پروتکل‌های ایمنی عمل شود.
نقش شما چیست؟ شما – چه پژوهشگر باشید، چه دانشجو، چه کارشناس آزمایشگاه یا مسئول بهداشت محیط – در ایجاد محیطی ایمن نقش دارید.
رعایت مراحل مدیریت پسماندهای بیولوژیکی نه‌تنها وظیفه‌ای قانونی، بلکه مسئولیتی اخلاقی است.
با آموزش، دقت، همکاری و احترام به مقررات، می‌توانیم محیطی امن، سالم و پایدار بسازیم؛ هم برای خود، و هم برای نسل‌های آینده.
آیا شما هم در محیطی مشغول به کار هستید که پسماند بیولوژیکی تولید می‌کند؟
آیا با دستورالعمل‌های محلی یا ملی برای امحای این نوع زباله آشنا هستید؟ اگر نیاز به مشاوره، تجهیزات یا خدمات تخصصی دارید، مبین هلث همراه شماست.
